Godesberg Memorandumu
Godesberg Memorandumu, Adolf Hitler tarafından 24 Eylül 1938'in erken saatlerinde Sudetenland ile ilgili olarak yayınlanan ve Çekoslovakya hükûmetine yönelik bir ültimatom anlamına gelen bir belgedir.
Adını, Hitler'in 23 Eylül'de ertesi gün de devam eden uzun görüşmeler için Neville Chamberlain ile bir araya geldiği Bad Godesberg'den almıştır.
Arka plan
[değiştir | kaynağı değiştir]Avusturya-Macaristan İmparatorluğu'nun çöküşü sırasında, Sudetenland, İmparatorluğun Almanca konuşulan bir parçasıydı ve Çekler'in egemen olduğu yeni Çekoslovakya devletine düştü. Başlangıçta birçok Südet Almanı, Almanca konuşulan yeni Alman Avusturya devletinin bir parçası olmak istedi ve daha sonra Avusturya'ya katılmayı umdular. Ancak 1919 tarihli Saint-Germain Antlaşması Almanca konuşulan bölgelerin Çekoslovakya'ya dahil edilmesini onayladı. 1938'in başlarında Sudetenlerin çoğu, ekonomik başarı ve uluslararası prestij açısından hızla ilerleyen Nazi Almanyası ile bütünleşmeyi arzuluyordu.
Aktif bir propaganda kampanyasının ardından Adolf Hitler, yaklaşık üç milyon Almanca konuşan Sudetenland'ın büyük bir kısmının Almanya'ya "iadesini" kamuoyu önünde talep etmeye başladı.[1] Mart 1938'de Fransa ve Sovyetler Birliği, Hitler'in Sudetenland'ı ele geçirmek için askerî güç kullanmaya başlaması halinde Çekoslovakya'ya askeri destek garantisi verdi, ancak 24 Mart'ta Neville Chamberlain Fransa'nın aynı taahhüdü verme talebini reddetti.[1]
Eylül 1938'in başlarında Chamberlain, Lord Runciman'ı Almanlar ve Çekler arasındaki krizin çözümünü müzakere etmek üzere gönderdi. 7 Eylül'de Konrad Henlein liderliğindeki Sudeten Almanları Runciman ile görüşmeleri kesti ve 12 Eylül'de Hitler Sudetenlandlılara Almanya ile birleşme konusunda kararlı olmalarını açıkça tavsiye etti. 15 Eylül'de Chamberlain, Sudetenland için self determinasyon talep eden Hitler'le görüşmek üzere Berchtesgaden'e uçtu. Berchtesgaden zirvesinden sonra Londra'ya döndüğünde Chamberlain kabinesine Hitler'in amaçlarının Sudetenland ile "kesinlikle sınırlı" olduğunu ve herkesin üzerine düşeni yapması halinde savaştan kaçınmanın mümkün olduğunu düşündüğünü söyledi.[2] Ayrıca Fransızlarla da görüşmelerde bulundu ve Sudeten Almanlarının çoğunlukta olduğu bölgelerin kademeli olarak Almanya'ya devredilmesi için tüm taraflara ortak bir öneride bulundu.[1]
Chamberlain Almanya'ya döndü ve 22 ve 23 Eylül'de Bad Godesberg'de Hitler'le görüşerek bu çözümü önerdi.[1] Sudetenland'ın devredilmesine ilişkin barış planını sunan İngiliz delegasyonu, Hitler'in Berchtesgaden'de kendisinin sunduğu şartları artık kabul edilemez olarak reddettiğini duyunca hiç de hoş olmayan bir şaşkınlık yaşadı.[3] Hitler artık Sudetenland'ın Alman kuvvetleri tarafından işgalini de içeren acil bir devir talep ediyordu ve kamuoyundaki tutumunu netleştirmek için hızla "Godesberg Memorandumu"nu yayınladı.[1]
İçerik
[değiştir | kaynağı değiştir]Memorandumunda Hitler, tam olarak hangi bölgede yapılacağını belirtmeden bir plebisit önerdi ve plebisit bölgelerinin oylama sonucuna kadar hem Alman hem de Çek kuvvetleri tarafından işgal edilmesini öngördü. Hitler Sudetenland'ın en geç 28 Eylül 1938'de Prag ve Berlin arasında müzakere yapılmadan ve devri denetleyecek uluslararası bir komisyon olmadan Almanya'ya devredilmesini; devir sonrasına kadar devredilen bölgelerde plebisit yapılmamasını talep etti ve ayrıca Polonya ve Macaristan'ın Çekoslovakya'ya yönelik tüm talepleri karşılanana kadar Almanya'nın savaşı bir seçenek olarak bırakmayacağını ilan etti. Bu, Hitler'in Chamberlain'in barış yapma çabalarına son vermeye karar verdiğinin bir işareti olarak görüldü.[2] Transferle ilgili düzenlemeler Almanlar ve Çekler arasında iki taraflı olarak kararlaştırılacak ve başka hiç kimse tarafından yapılmayacaktı.[4]
"Memorandum" Çeklerin kabul etmesi için 28 Eylül 1938 günü saat 14:00'te sona erecek bir ültimatom içeriyordu. Çek hükûmeti o zamana kadar Hitler'in taleplerini kabul etmezse, Almanya Sudetenland'ı zorla alacaktı.[5] Chamberlain kendisine bir ültimatom verilmesini protesto etti, Hitler ise belgenin adının "Memorandum" olduğunu, dolayısıyla ültimatom olarak adlandırılamayacağını söyledi.[6]
Tepki ve sonuç
[değiştir | kaynağı değiştir]Çekler 28 Eylül'de Memorandumu reddettiklerini açıkladı ve Fransızlar 600.000 kişinin seferber edilmesi emrini verdi. Aynı gün Kraliyet Donanması da seferber edildi.[1]
Hitler muhtırasının reddedilmesine kızmış olsa da hem İngiltere hem de Fransa'ya karşı bir savaştan korkuyordu.[7] 28 Eylül'de bir işgal emri vermedi, Chamberlain'in ertesi gün Münih'te, İngiltere adına Chamberlain, Almanya adına Hitler, Fransa adına Başbakan Daladier ve İtalya adına Mussolini olmak üzere dört hükûmet başkanı arasında Çek veya Sovyet katılımı olmadan yeni bir toplantı yapılması önerisini kabul etti. 1 Ekim'de Sudeten Eyaleti'nin mülkiyetinin Almanya'ya devredilmesini öngören bir pakt imzalanırken, İngiltere ve Fransa Çekoslovakya'nın yeni sınırlarını garanti altına alarak Çekler için bu acı hapı tatlandırmaya çalıştı. Ayrıca İngilizler ve Almanlar arasında, aralarındaki gelecekteki tüm anlaşmazlıkların müzakere konusu olacağını belirten ayrı bir anlaşma da vardı.[1]
1 Ekim'de Alman birlikleri Sudetenland'a girdi ve burası derhal Almanya'ya dahil edildi. Aralarında Sosyal Demokratlar, Komünistler ve Yahudilerin de bulunduğu 115,000 Sudet Çek'i ve 30,000 Sudet Alman'ı Çekoslovakya'dan geriye kalan topraklara kaçtı. Mültecilere Yardım Enstitüsü tarafından bildirildiği üzere, 1 Mart 1939 itibarıyla mülteci sayısı yaklaşık 150,000'e ulaşmıştır.[8]
Kronoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]- 10 Eylül 1938 - Nürnberg'de yaptığı bir konuşmada Hermann Göring, Çekleri "insan ırkını taciz eden" "sefil cüce bir ırk" olarak nitelendirir. O akşam Çekoslovakya Cumhurbaşkanı Edvard Beneš, sükûnet çağrısı yapan bir yayın yapar.
- 15 Eylül - Chamberlain, Hitler ile görüşmelere başlamak üzere Berchtesgaden'e geldi.
- 17 Eylül - Chamberlain kabinesiyle görüşmek üzere Londra'ya döndü.
- 22 Eylül - Chamberlain, Hitler'le kriz üzerine daha fazla görüşme yapmak üzere Bad Godesberg'e geldi. Hitler, 1 Ekim'e kadar tüm Alman Sudeten topraklarının işgal edilmesini talep eder. O gece yapılan bir telefon görüşmesinden sonra Chamberlain tutumunu değiştirir ve Çekoslovaklara savaş için harekete geçmelerini tavsiye eder.
- 23 Eylül - Saat 22:30'da Çekoslovak Hükûmeti genel seferberlik emri verir. 30 Eylül'e kadar 1 milyondan fazla asker ülkeyi savunmak için hazırlandı
- 24 Eylül - Saat 1:30'da Hitler ve Chamberlain görüşmelerini tamamladılar ve Chamberlain, Hitler'in Godesberg Memorandumu'nda yer alan taleplerini Çekoslovak Hükûmeti'ne bizzat götürmeyi kabul etti.
- 25 Eylül - Çekler, İngiliz kabinesi ve Fransız hükûmeti Memorandumdaki talepleri reddeder ve Fransızlar ordularının kısmen seferber edilmesini emreder.
- 26 Eylül - Hitler Berlin'de yaptığı bir konuşmada Çekoslovakya ile savaşın her an başlayabileceğini ima etti.
- 28 Eylül - Almanya'nın Sudetenland'ı işgal etmesi için verdiği 1 Ekim tarihi yaklaşırken Hitler, Chamberlain, İtalyan Benito Mussolini ve Fransız Edouard Daladier'yi Münih'te son bir konferansa davet eder. Çekler davet edilmez. Kraliyet Donanması savaş için seferber edildi.
- 29 Eylül - Münih Anlaşması: Alman, İtalyan, İngiliz ve Fransız hükûmet başkanları Sudetenland'ın ilhakına ilişkin Alman taleplerini kabul etti. Çekoslovakya anlaşmanın imzacıları arasında yer almadı.
- 30 Eylül - Neville Chamberlain Londra'ya döndü ve "Zamanımız için barış" dedi.
- 1 Ekim - Alman birlikleri Sudetenland'a girdi. Polonya hükûmeti Çek hükûmetine Zaolzie bölgesinin yirmi dört saat içinde teslim edilmesi gerektiğini belirten bir ültimatom verir. Çeklerin itaat etmekten başka seçenekleri yoktur. Polonya kuvvetleri Zaolzie'yi işgal eder.
- 5 Ekim - Avam Kamarası'nda Winston Churchill krizin sonucunu "Tam ve kesin bir yenilgi" olarak nitelendirmektedir: "Fransa ve İngiltere savaş ile onursuzluk arasında bir seçim yapmak zorundaydı. Onlar onursuzluğu seçtiler. Savaşacaklar."
- 16 Ekim - Almanya 12.000 Polonyalı Yahudi'yi Almanya'dan sınır dışı etti; Polonya 4.000'ini kabul etti ve Almanya-Polonya sınırındaki "kimsesiz topraklarda" kalan kalan 8.000 kişiyi kabul etmeyi reddetti.
- 24 Ekim - Berchtesgaden'de Dışişleri Bakanı Joachim von Ribbentrop, Polonya'nın Almanya Büyükelçisi Józef Lipski'ye Danzig Serbest Şehri'nin Almanya'ya geri dönmesi, Almanlara Polonya Koridoru'nda sınır dışı haklar verilmesi ve Polonya'nın Anti-Komintern Paktı'nı imzalaması gerektiğini söyledi.
Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d e f g Sen, S. N. (2009). Contemporary World. New Age International. ss. 61-62. ISBN 978-8122418224.
- ^ a b Weinberg, Gerhard. The Foreign Policy of Hitler's Germany Starting World War II. ss. 438, 447.
- ^ Middlemas, Keith (1972). Diplomacy of Illusion. Londra: Weidenfeld and Nicolson. s. 364.
- ^ Chamberlain, Neville, In Search of Peace
- ^ "LIFE Magazine April 26, 1948 @ Original LIFE Magazines.com, Unique Gift Idea, Vintage LIFE Magazine, Classic LIFE Magazine". Original Life Magazines (İngilizce). 11 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2023.
- ^ Dilks, David (1997). "We Must Hope For The Best and Prepare For The Worse". In Finney, Patrick (ed.). The Origins of The Second World War. London: Arnold. p. 44.
- ^ Thomsett, Michael C. (2007). The German Opposition to Hitler: The Resistance, the Underground, ... s. 121.
Hitler was furious upon hearing that the British, French, and Czechs had all rejected his Godesberg memorandum. Hitler knew, however, that Germany's armed forces were no match for those of France and Britain.
- ^ "Forced displacement of Czech population under Nazis in 1938 and 1943". radio.cz. 13 Ekim 2003. 17 Ağustos 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2012.